DÜNYA TURUNÇGİL KONGRESİ…-Prof. Dr. İbrahim Ortaş yazdı

Prof. Dr. İbrahim ORTAŞ, Çukurova Üniversitesi, iortas@cu.edu.tr

Uluslararası Turunçgil Birliği (ISC)‘nin 4 yılda bir üye ülkelerinin düzenlediği 14. Uluslararası Turunçgil Kongresi (XIV International Citrus Congress) Türkiye’de ilk defa Mersin’de, Ulusal Turunçgil Konseyi, Akdeniz İhracatçı Birlikleri ve Çukurova Üniversitesi tarafından organize edilmiştir. Ç.Ü. Ziraat Fakültesinde ağırlıklı olarak turunçgil çalışan bilim insanlarından oluşan bilim kurulunun oluşturduğu bilimsel program ekseninde hem teorik hem de uygulamalı alanlarda turunçgiller konusunda 8 oturum ve 7 çalıştay düzenlenmiştir.  Kongreye yaklaşık 30 ülkeden 290’ı yabancı olmak üzere toplam 450 bilim insanı katılmıştır.

İki yıl önce yapılması planlanan kongre Covid 19 salgını nedeniyle ancak 7-11 Kasım 2022 tarihleri arasında gerçekleştirilebilmiştir.  Covid-19 salgını hepimize tarım ve gıdaya erişimin insan yaşamındaki öncelikler sıralamasında en başta geldiğini bir kez daha hissetirmiştir. Şu gerçeği bir kez daha gördük ki gıda güvencesi yoksa çoğu lüks teknoloji ürün ve yapıların-aparatın hiçbir önemi yoktur. Tarım ve güvenilir gıdaya erişim konusu günümüzde üzerinde en çok konuşulan, kafa yorulan ve araştırma yapılan konuların başında gelmektedir.

İnsanlığın ve tarım tarihinin başlangıç noktası olarak kabul edilen Anadolu’nun coğrafi sınırları içinde 3649’u endemik olmak üzere, toplam 11.707 bitki taksonu yetişmektedir. Turunçgillerin Anadolu’ya ne zaman ve hangi yolla geldiği tam olarak bilinmemektedir. Ancak sofralık tüketime uygun kaliteli turunçgil meyvelerinin yetiştirildiği sub-tropik iklime sahip Akdeniz havzasında, turunçgillerin varlığının milattan öncesi zamanlara kadar dayandığı bildirilmektedir. Gerek insan sağlığı bakımından faydaları ve gerekse keyifle tüketilmeleri sebebiyle turunçgiller dünyada en fazla üretilen meyve grubunun başında gelmektedir. Türkiye dünyada önemli bir turunçgil üreticisi olarak, Dünyada 8. Avrupa’da 2. sıradadır. Ülkemizde 2021 yılı itibarı ile yaklaşık 174.043 hektar alanda turunçgil üretimi gerçekleştirilmektedir.

İnsanlık tarihinde, özellikle de keşifler sırasında, uzun süre gemilerde olmak zorunda kalan denizcilerin yeterince C vitamini alamadıkları için İskorbüt hastalığı sebebiyle yaşamlarını yitirdikleri bilinmektedir. Denizcilerin bu hastalıktan sakınmak için gemilerine turunçgil meyveleri almaları hem denizcilerin sağlıklı olmasını sağlamış hem de turunçgillerin uzak doğudan dünyanın diğer ülkelerine yayılımını sağlamıştır. Çok eski zamanlardan beridir turunçgil meyveleri hem C vitamini eksikliğinden kaynaklanan hastalıklara karşı hem de farklı tıbbi amaçlar için de kullanılmıştır.

Türkiye’de turunçgil üretim alanı denilince ilk akla gelen bölge, Çukurova Bölgesidir. Türkiye turunçgil üretimi 1970’li yıllarda yaklaşık 100 bin ton iken günümüzde yaklaşık 5 milyon tona ulaşmıştır. Türkiye toplam turunçgil üretiminin yaklaşık %70’i Çukurova bölgesinden karşılanmaktadır. Türkiye Turunçgil yetiştiriciliğinde Ç.Ü. Ziraat Fakültesinin katkıları azımsanamaz. Turunçgil yetiştiriciliği bölgemizde; yeni anaç ve çeşitlerinin ıslahı, kültürel işlemler, hastalık ve zararlılara mücadele, bitki besleme, sulama, mekanizasyon, muhafaza ve ürün işleme konularında Çukurova Üniversitesinde yürütülen yoğun ve etkin çalışmalar sayesinde bugünkü konumuna ulaşmıştır. Bölge çiftçisi ve üniversitemiz iş birliği ile gelişen turunçgil sektörü, yüksek kaliteli ürünlerin eldesi ile ülkemizin en fazla ihracat yapılan ürününün oluşumuna katkı sağlamıştır. Bu yönü ile bilimin doğrudan katkısı bariz bir şekilde öne çıkmaktadır.

Kongreye turunçgillerin yetiştiği dünyanın hemen her ülkesinden bilim insanları katılmıştır. Konusunda seçkin bilim insanlarından oluşan çağrılı konuşmacılar, turunçgiller konusunda son gelişmeler hakkında bilgiler vermiştir.

Kongrede, turunçgil yetiştiriciliği, ıslah ve genetik çalışmalar, hastalık ve zararlılar, bitki besleme ve gübreleme, fizyoloji ve moleküler biyoloji, turunçgillerin insan beslenmesindeki rolü, hasat sonrası çalışmalar ve pazarlanma konu başlıkları altında sunumlar ve çalıştaylar düzenlenmiştir.

Kongrede ben ve ekip arkadaşlarım üç sözlü ve bir poster olmak üzere toplam 4 araştırma makalesi ile katılım gerçekleştirdik. Sözlü sunumlar mikoriza-turunçgil konusunda yapılan çalışmalarda öne çıkan etkin mikoriza türü ve doğal mikoriza mantarları ile enfekte mikorizalı fidan üretimi yanında tarla koşullarında mikoriza aşılaması yanında, kaya fosfatı-mikoriza kullanımı konusundaki araştırma verileri sunuldu. Aynı zamanda dünyada ve ülkemizde turunçgiller konusunda yapılmış araştırmaların bibliyotektik çalışması sunuldu. Poster sunumumuz ise turunçgillerde tuz stresine toleranslılık konusunda yürütücüsü olduğum TÜBİTAK projesinin sonuçları ile ilgiliydi.

Kongrede 10 Kasım 2022 tarihinde “Climate Change and Citrus” adlı çalıştayı düzenledik. Çalıştaya katılan bilim insanları ile daha önceden hazırladığım iklim değişimlerinin turunçgillerin gelişimi üzerine olası etkileri ve iklim değişimlerine turunçgiller bitkilerinin uyumunun nasıl sağlanabileceği konusunu tartıştık.  İklim değişimlerinin olası etkilerinden sıcaklık, yüksek radyasyon, don, sel baskınları, kuraklık (topraktan su eksikliği) ve tuzluluğun bitki gelişimi üzerindeki etkilerini bütünlüklü olarak irdeledik. İklim değişikliğinden etkilenen diğer bitkiler için de bu çalıştayda uyguladığım çalıştay yöntemi kullanılabilir.

Anlaşıldı ki çok sayıda bilim insanı bilimsel toplantılarda sınırlı sürelerdeki bilimsel tebliğlerden çok tartışmalara katılmak istiyorlar. Çok yararlı bilgi ve görüşlerin belirtildiği tartışma ortamında yeni soruların da oluştuğunu fark ettik. Bu vesile ile turunçgil yetiştiriciliği yapılan ülkelerden gelen bilim insanlarında bölgelerinden uygulanan çok değişik yönetim sistemlerini de öğrenmiş olduk. İklim değişimleri ile mücadele için bu tür çalıştayların düzenlenmesi ve konunun enine boyuna tartışılması yararlı olacaktır.

Ağırlıklı olarak Çukurova Üniversitesi öğretim üyelerinden oluşan bilim komitesinin uzun ve yorucu çalışmaları ile gerçekleşen kongreye katkılarından dolayı tüm arkadaşlarımı tebrik ederim. Artan gıda güvencesi konusu son yıllarda biyoloji, kimya, fizik, matematik, gıda, sağlık, ekonomi, yapay zekâ, uzaktan algılama, robot gibi hemen her bilim alanının ilgisi içerisindedir. Başta tarım, gıda ve sağlık bilimleri iyi oldukları alanlarda birlikte çalışarak başarılı sonuçlar elde edebilirler. Üniversitelerimizin mükemmeliyet çalışmalarına daha çok destek vermeleri, üniversitelerimizi ve ülkemizi dünyada öne çıkarabilir. Çukurova Üniversitesi sahip olduğu coğrafi konum, toprak ve bitki zenginliği ile kendi bölgesinde gıda güvencesini öncü konu olarak ele alabilir. İklim değişimleri ve gıda güvencesi konusu üniversiteyi öncü kılabilir. Bu kongrede işlenen konular bize geleceğe yönelik potansiyel çalışma konularını ortaya koymuştur.

Not: Başarı ile gerçekleşen kongrenin son günü kapanış konuşmasında 15. Dünya Turunçgil Kongresinin 2024 yılında Güney Kore’nin Jeju adasında,  16. Turunçgil Kongresinin ise 5 Mart 2028 yılında İtalya’nın Sicilya Adasında yapılacağını öğrenmiş olduk.

14 Kasım 2022, Adana